NİCEL ARAŞTIRMALAR TARAMA DESENİ

TARAMA ARAŞTIRMASI

Nicel araştırma yöntemleri arasında en sık kullanılan yöntemlerden birisi olan tarama çalışmaları kendi içinde dört aşamadan oluşmaktadır. Çalışmalar hazırlanırken bu aşamalara özen gösterilmesi çalışmanın niteliği bakımından önemlidir.

1. Veri toplama
2. Veri toplama araçlarını oluşturma
3. Örneklem seçme
4. Veri hazırlama ve analiz etme

Tarama Araştırmaları

Bir tarama deseni hedeflenen evrenin bir konu hakkındaki düşüncelerini, tutumlarını ve eğilimlerini sayısal bakımdan ölçer ve bir tanılama yapar.

Araştırmacılar tarama desenini kullanarak üç soruya cevap aramaktadırlar.

1. Betimleyici sorular:
2. Değişkenler arasındaki ilişkiler:
3. Zaman içinde değişenler arasındaki yordayıcı ilişkiler

Tarama Araştırmaları Ne Zaman Yapılmalıdır?

Tarama araştırmaları, beşeri bilimlerden sosyal bilimlere kadar her alanda kullanılır. Herhangi bir konu hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olmak maksadıyla bu araştırma alanından faydalanılabilir. Ayrıca bu yöntem kullanılarak bir durum karısında bireylerin tutumlarının zaman içindeki gelişimleri ölçülebilir ve dönemsel eğilimleri belirlenebilir. Bu sayede merak edilen konunun derinlemesine araştırma yapılması sağlanır. Tarama araştırma yönteminin kullanımı soru sormaya dayalı olduğundan dolayı basit olarak görülebilir lakin bilinmesi gereken bir şey varsa o da bu çalışmanın düşünülenin aksine derinlemesine bir düşünme süreci ve uzman kişilerin yardımının gerektiğidir.

Örneğin öğretmenlerin aldıkları maaş ile öğrencilere karşı tutumları arasında nasıl bir ilişki olduğuna bakılabilir. Ayrıca bu yöntem kullanılarak öğretmenlerin aldıkları maaş ve öğrencilerin ödevlerine karşı gösterdikleri tutum ve notlama ile ilgili tutumlarını etkileyip etkilemediği de araştırılabilir.

Tarama Araştırmaları Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Bilimsel araştırma yaparken kuramsal çerçeveyi ele alışımız ile yöntem bölümünü ele alışımızın aynı olması gerekmektedir. İkisi de ayrıntılarıyla planlanmalı ve çalışma içinde açıklanmalıdır.

Bu sebeple hazırlanan çalışmada öncelikle tarama deseninin amacını belirlememiz gerekmektedir. Bu deseni kullanarak ne yapmayı amaçlıyoruz? Amacımıza uygun başka desen yok muydu? Örneğin: Düşük ücret alan kişilerin öğrencilere karşı olan ilgilerinin arasında yordayıcı bir ilişki olup olmadığı değerlendirilecektir.

Bu çalışma için neden tarama deseni seçildi? Bu desenin kullanımının hızlı ve ekonomik olması gibi.

Uygulanan veri toplama tekniğinden elde edilen sonuçların zaman içinde kesitsel mi olacağı yoksa boylamsal mı olacağı konusunda açıklık getirilmeli ve neden seçildiği açıklanmalı. Örneğin: Boylamsal yöntemi seçtik çünkü bu davranışın süreç içinde değişip değişmediğini değerlendirmek istedik.

Veri toplama yöntemini belirtin. Çalışma için veri toplamanın internet araştırması, görüşme, anket vb. gibi birçok yöntemi bulunmaktadır. Bu yöntemlerin seçilmesinin nedeni açıklanmalıdır.

Tarama Deseninin Aşamaları

1. Çalışmayı planla
2. Veri toplama aracını oluştur ve geliştir

• Verileri topla

1. Verileri gir ve hatalı olanları temizle
2. Verileri analiz et
3. Sonuçları yoruma ve raporla (Christense vd., 2020).

Tarama çalışmaları incelenirken Creswell & Creswell (2021)’lerin geliştirdikleri aşağıdaki ölçütler göz önünde bulundurulabilir.

• Tarama deseninin amacı belirtilmiş mi?
• Ne tür bir desen kullanılacak ve bu desenin seçilmesinin sebebi nedir?
• Taramanın doğası belirlenmiş mi?
• Evren ve boyutları belirtilmiş mi?
• Evren tabakalandırılacak mı? Öyleyse nasıl olmalı?
• Örneklemde kaç kişi olacak? Hangi temele göre seçilecek?
• Örnekleme süreci nasıl olmalı? (Olasılıklı, olasılıklı olmayan)
• Tarama araştırmalarında hangi araç nasıl kullanılacak?
• Araştırmayı denemek için hangi işlemler kullanılacak?
• Araştırmanın zaman çizelgesi nedir?
• Araştırma sorularını test etmek için değişkenler nasıl kullanılacak?

Tarama Deseninin Doğası

Araştırmalarda kullanılan tarama deseni farklı yöntemler kullanılarak uygulanabilir. Bunun için temelde dört alt desen kullanılır.

1. Kesitsel çalışmalar: Araştırma için toplanacak veriler bir kere ve sosyal, ekonomik, eğitim ve yaş gibi toplumun farklı gruplarından toplanır. Toplanan veriler birbirleriyle ilişkilendirilir ve çıkan sonuçlar yorumlanır.
2. Boylamsal çalışmalar: Araştırma için toplanacak olan veriler belli bir dönem içinde en az iki defa toplanır. Bu çalışmalar genellikle uzun yıllar sürecek bir çalışmalardır. Bir tutumun uzun yılar içinde nasıl bir seyir izlediğini belirlemek amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Bu araştırma yöntemine bazen Panel çalışmaları ya da Olası araştırmalar da denilebilir.

• Geçmişe dönük çalışmalar: geçmişte yaşanan bir olay hakkında bu olayı yaşayan kişilerin görüşlerine dayalı olarak yapılan çalışmalardır. (Büyüköztürk vd., 2015)

Tarama Araştırmaları İçin Veri Toplama Süreci

Çalışmanın yöntem bölümünde evrene ve örnekleme uygun bir desen seçilmesi gerekmektedir. Araştırmayı bilimsel temele oturtmak maksadıysa evren ve örneklemin de bilimsel bakımdan kusursuz seçilmesi gerekmektedir.

Evren: Çalışmanın evrenini tanımlamakta yarar vardır. Evrenin çalışmanın amacı ile ilişkisi ortaya koyun. Mümkün olursa boyutlarını da belirlemekte ve örneklemi seçerken bunlara dikkat etmekte fayda vardır.

Bir araştırma için iki türlü evrenden bahsedilebilir. a- hedef evren, b- ulaşılabilen evren.

Hedef evren bir araştırmada genellenebilecek en büyük hedeftir ancak bu her zaman gerçek olmayabilir. Örneğin hemşireler hakkında yapılacak bir araştırmanın hedef evreni ülkede yaşayan bütün hemşirelerdir ancak çalışmanın doğası gereği bütün hemşirelere ulaşmanın imkansızlığından dolayı bir idealdir. Lakin bunun zorluğundan dolayı ulaşılabilecek bir hedef evren seçilir ve örneklemin de bu evreni temsil etmesi beklenir. Evrenin büyüklüğü yapılan çalışmanın genellenebilirliğini arttıracaktır bundan ötürü evrenin tamamına ulaşılabilirse örnekleme yapmaya ihtiyaç duyulmaz ve genellenebilirlik artmış olur (Büyüköztürk vd., 2015; Karasar, 2016). Buradan hareketle evren belirlendikten sonraki ilk adım evrenin boyutunun belirlenmesidir. Boyutuna göre örnekleme yöntemi seçilmesi çalışmanın güvenirliğini arttıracaktır.

Örneklem: Örneklem belli bir evrenden yansız olarak seçilmiş ve seçildiği evreni temsil etme gücü olan küçük kümelerdir. Çalışmalar bu kümeler üzerinden genellenir. Örneklemin seçiminin en önemli özelliği evreni temsil etme gücüdür. Bilimsel çalışmalarda uzak evrene ulaşmak güçtür ancak uzak evrene en yakın örneklemin seçilmesi çalışmanın güvenirliğini arttıracaktır (Karasar, 2016). Çalışmanın örneklem yazımında evrendeki her bireyin eşit seçilmesi için seçkisiz örnekleme ya da rassal örnekleme yöntemi kullanılır (Creswell & Creswell, 2021).

Veri Toplama Araçları

Kaliteli bir çalışmanın elde edilebilmesi için veri toplanırken kullanılan araçların da amaca uygun olması ve nitelikli olması zaruridir. Kullanılan aracı bir başkasının mı, araştırmacının mı geliştirdiği açıklanmalıdır. Anket araştırmacı tarafından geliştirilmişse geçerlilik, güvenirlik, pilot uygulaması gibi ölçümlerinin sonuçlarının ortaya koyulması gerekmektedir.

Tarama araştırmalarında veri toplama için iki temel yöntem mevcuttur.

1. Anket: Araştırmacıların kendi beyanları doğrultusunda sorulara cevap verdiği veri toplama yöntemidir.
   1. Gruba yönelik anket
   2. E posta anketi
   3. Web tabanlı anket
   4. Açılır anket

Anket hazırlama ilkeleri

1. Araştırmanın amaçlarına uygun maddeler yazılmalı
2. Kısa ve basit sorular hazırlanmalı

• Duygusal tepki içeren sorulardan uzak durulmalı

1. Soru yapılarını belirlemeli (açık uçlu, kapalı uçlu, çoktan seçmeli)
2. Karmaşık ve soyut yapılar için birden fazla madde kullanılmalı
3. Anket kullanılabilir olmalı

• Mükemmel hale gelince pilot uygulamaları yapılmalı (Christense vd., 2020)

 

1. Görüşme: Araştırmanın amacı doğrultusunda önceden hazırlanan sorular kullanılarak bireylerle yüz yüze, telefonla ya da internet ortamı kullanılarak elde edilen veri toplama yöntemidir. Bu yöntem tutum ölçmek için daha elverişli olduğu söylenebilir. Anket çalışmalarında örneklem grubunu görmediğimiz için onlardan alacağımız cevaplar sorular kadar olacaktır; lakin görüşme tekniğinde amaç doğrultusunda süreç içinde destekleyici sorular da sorulabilir.

Etkili görüşmelerde olması gerekenler

1. Görüşme yapan kişi alanında eğitimli olmalı
2. Görüşme yapılacak kişinin öz geçmişi hakkında bilgi sahibi olunmalı

• Kültürel farklılıklara karşı duyarlı olmalı

1. Görüşme için sessiz ve sakin bir ortam hazırlanmalı
2. Güven ve yakınlık sağlanmalı
3. Görüşmenin gizliliğini belirtmeli

• Bütün cevaplara tarafsız olmalı
• İyi bir dinleyici olmalı

1. Soruların anlaşıldığından emin olmalı
2. Görüşme kayıt altına alınmalı
3. Cevaplar için yeterli zaman verilmeli

• Ek açıklamalarla soruları netleştirilmeli (Christense vd., 2020).

 

Verileri Hazırlama ve Analiz Etme

Nicel verilerin hazırlanması ve analiz edilmesi nitel verilere göre daha kolay ve uygulanabilirdir. Yapılan veri toplama işleminin ardından

IBM SPSS

JMP

SYSTAT 13

SAS / STAT

STADA

gibi istatistik programları aracılığıyla verilerin analizi yapılır. Analiz çalışmaları sırasında elde edilen bütün veriler herkesin anlayacağı şekilde tablolaştırılarak tarafsız bir şekilde yorumlanır.

Kaynakça

Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri (19. baskı). Pegem Akademi.

Christense, L. B., Burke, J. R., & Turner, L. A. (2020). Araştırma Yöntemleri Desen ve Analiz (A. Aypay (ed.); 3. baskı). Anı Yayıncılık.

Creswell, J. W., & Creswell, J. D. (2021). Araştırma Tasarımı (E. Karadağ (ed.)). Nobel Akademi Yayıncılık.

Karasar, N. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (37. baskı). Nobel yayınları.